خواجه نصیر الدین طوسی احیاگر حیات عقلی در اسلام
خواجه نصیرالدین طوسی که در قرن هفتم هجری قمری چشم به این جهان گشود، شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره‌شناس، اندیشمند، ریاضیدان، منجم، پزشک و معمار ایرانی بود.
او پس از حمله مغول به ایران، با تکیه بر منصب وزارت، نه تنها از ویرانگری‌های بیشتر مغولان جلوگیری کرد، بلکه در راستای افزایش سطح فرهنگ و پیشرفت علمی نیز بسیار تاثیرگذار بود.
اقدامات خواجه:
۱- تاسیس رصدخانه مراغه به عنوان اولین بنیاد بین‌المللی ستاره‌شناسی اسلامی و مکانی برای گردهمایی اندیشمندان و پژوهشگران از سراسر دنیا
- ساخت رصدخانه مراغه حدود ۱۵ سال طول کشید.
- این مرکز در دوره ایلخانی مهمترین مرکز علمی جهان اسلام به شمار می‌رفت.
۲- تشکیل کتابخانه ای در کنار رصدخانه با 400 هزار جلد کتاب خطی کمیاب در علوم مختلف مخصوصا ستاره شناسی و نجوم و ابزارهای اخترشناسی و بسیاری آثار و اشیای دیگر به عنوان منبعی بی بدیل برای علوم مختلف
- کتابخانه ای که اکنون نیز نظیری برای غنای فرهنگی و علمی آن نه در کشور و نه در جهان اسلام وجود ندارد.
۳- دعوت عام از دانشمندان به مراغه، که بخاطر حمله مغول ترک دیارنموده بودند، بالاخص دانشمندان ستاره‌شناس از نقاط دور و نزدیک، حتی از چین، بدون‌در نظر گرفتن مکتب و مذهب
خدمات وی تا آنجا پیش رفت که گفتگوی علمی چندین ساله او به مکتب‌مراغه و منزلش به دارالعلم طوسی شهرت پیدا کرد.
محصول گفتگوهای علمی درباره نجوم کتابی است بنام زیج ایلخانی که توسط خواجه‌نصیرالدین به رشته تحریر درآمده و تدوین و تنظیم این کتاب به عقیده همگان بمنزله میوه وثمره رصدخانه مراغه است.
تمدن بشری و بالاخص ستاره‌شناسی امروز مدیون جامعیت و بینش و تفکر این نابغه‌اسلامی است تا آنجا که هم‌اکنون پرگار ساخته شده توسط خواجه نصیر و همچنین اسباب وابزار رصدی در موزه لندن موجب اعجاب و تحسین بینندگان است.
و در نهایت عشق به اهل البیت در خواجه نصیر آنچنان بود که در هنگام فوت با نهایت تواضع و فروتنی‌وصیت می‌کند که مرا در حرم امام موسی ابن جعفر (ع) دفن نمایید و آیه شریفه و کلبهم باسط ذراعیه باالوصید را بر روی سنگ قبرم بنویسید، بدین معنی که خواجه نصیر با لقب‌های استادالبشر، نابغه اسلامی و سلطان المحققین و القاب دیگر که نام گرفته آنها همه هیچند فقط عشق و محبت اهل البیت راه نجات است.
و دیگر اینکه هر چه داریم از آنهاست و من با آنهمه اطلاعات و معلومات خاک پای ائمه اطهارنمی‌شوم این چنین فروتنی و تواضع خاصه علماء ربانی است.